top of page
PUBLICATIES
Publicaties
PUBLICATIES

Voorbij de eeuw van bureaucratie

Voorbij de eeuw van bureaucratie dwingt de lezer tot bezinning: We zijn opgegroeid met het idee dat overheidsorganisaties per definitie bureaucratisch zijn. Maar het is niet meer zoals het was. Geleidelijk en bijna ongemerkt hebben overheidsorganisaties de eeuw van bureaucratie achter zich gelaten.

 

Jan Herman de Baas laat zien dat overheden zich ontwikkelen van regelorganisaties tot casusorganisaties: Gericht op maatwerk, afgestemd op de individuele omstandigheden van het geval en op wisselende samenwerkingspartners. In plaats van regelsturing is interactie het dominante uitgangspunt geworden.

De waarde van zorgvuldig overheidsbestuur is overeind gebleven. Maar de gedachte is verlaten dat dit het best bereikt kan worden door uitvoerders in te snoeren in regels en hiërarchie.

 

De casusorganisatie zijn de kenmerken van de bureaucratische organisatievorm, zoals Weber die 100 jaar geleden beschreef, omgekeerd:

 

✓ Beleidsvrijheid wordt voor uitvoerders bevorderd, in plaats van bestreden. In de interactie tussen beleid en uitvoering is flexibiliteit, creativiteit en intelligentie nodig, die alleen met professionele oordeelsvorming kan worden bereikt.

 

✓ Vaste bevoegdheidsverdelingen worden doorbroken. Voor iedere casus wordt een behandelaar aangewezen (‘casist’). De casist heeft mandaat om te bepalen welke toeleveringen nodig zijn; hoe de bijdragen van anderen worden verzameld en hoe ze worden afgewogen. Er is geen vetorecht meer voor andere afdelingen of diensten. Die zeggenschap is verschoven naar de behandelend ambtenaar.

 

✓ Het meeste werk wordt niet in afdelingsverband gedaan, maar in ad-hoc werkverbanden. Het werk wordt verdeeld op grond van individuele vaardigheden en niet op basis van functiebeschrijvingen. Afdelingen zijn vooral leverancier van expertise en capaciteit. Reorganisaties zijn niet meer nodig.

 

✓ De besluitvorming over voorstellen ligt niet meer in de lijn, maar in de opdrachtdriehoek (de behandelaar met ambtelijk en bestuurlijk opdrachtgever). Vanuit de hiërarchie kunnen inhoudelijke bijdragen worden geleverd, maar dat geeft geen zeggenschap over de afweging van de casist. Sturen bestaat niet uit het fiatteren of verbeteren van het product, maar uit het toevoegen van ingrediënten voor de afweging van de casist.

 

✓ Uitvoering stuurt het beleid. De in de praktijk gevonden oplossingen vormen de ervaring van de organisatie. De organisatie leert door de ontwikkeling van professionaliteit en ‘jurisprudentie’. Sturing vindt plaats vόόr het werkproces, in de opdrachtverlening, en na het werkproces, door te leren van de verantwoording achteraf.

 

Het is tijd om ons niet meer te spiegelen aan het Weberiaanse model van bureaucratisch organiseren. De dynamiek en complexiteit van de maatschappij vraagt om een andere manier van organiseren. De stelling van dit boek is dat dit niet meer een voornemen is voor de toekomst, maar een omwenteling die we onbewust al hebben doorgemaakt. De overheidsorganisatie van vandaag beter is nu al te begrijpen vanuit het model van de casusorganisatie dan vanuit de klassieke kenmerken van de bureaucratische organisatie.

 

Voorbij de eeuw van bureaucratie laat zien hoe de casusorganisatie zich geleidelijk heeft ontwikkeld uit de bureaucratie, projectmatig werken, integraal werken en interactief werken. Het laat ook zien waarom de casusorganisatie is ontstaan: Wat zijn de achtergronden en wat is de onderliggende theorie?

 

Veel collega’s uit de praktijk hebben al enthousiast gereageerd op de eyeopeners die dit verhaal voor hen biedt. De praktische uitwerking in tien omkeringen, met tal van voorbeelden, inspireert hen om de eigen praktijk te toetsen: In hoeverre is mijn organisatie nog bureaucratisch? In hoeverre gedraag ik mij als een bureaucraat? Of zijn mijn organisatie en mijn gedrag inderdaad beter te begrijpen vanuit het model van de casusorganisatie? Hoe kan ik die dan verder ontwikkelen?

 

Voorbij de eeuw van bureaucratie is ook goed ontvangen in bestuurskundige kringen. Toonaangevende hoogleraren beschouwen het als een goed geschreven en treffende analyse van de actuele praktijk. Ook bij hen dringt zich de vraag op: De aanname dat overheidsorganisaties de kenmerken hebben van het klassiek bureaucratische model, is die nog wel vanzelfsprekend?

Please reload

Dit is een heel mooi verhaal. Goed geschreven. Inhoudelijk super relevant en ‘raak’. Het beeld van de casusorganisatie biedt een heel mooie duiding van wat er zich in het openbaar bestuur al langere tijd aan het ontwikkelen is. Prachtig om te lezen hoe allerlei ogenschijnlijk onverbonden kleine stappen als deel van diezelfde beweging zijn te zien. […] Een grote vraag blijft voor mij of het gaat om een volledige overgang naar casusorganiseren, of dat casusorganiseren naast de bureaucratie komt te staan of er als een nieuwe sedimentatielaag overheen komt te liggen.

Prof. Martijn van der Steen

Goed geschreven. Een spannende en prikkelende tekst met een revolutionaire inzet. […] Ik twijfel nog of de casusorganisatie relevant is voor alle domeinen en taken. Kan de beschreven ontwikkeling ook worden geïnterpreteerd als slechts een ‘sophisticated’ vorm van bureaucratie, terwijl de torenhoge maakbaarheidsambities van de politiek overeind blijven?

Prof. Paul Frissen

Dit boek geeft een hele leuke, productieve ordening van de ontwikkeling van de bestuurskunde. Daarnaast mooie, heldere principes voor de casusorganisatie. De ‘omkering’ als leidraad werkt goed uit. […] Maar wat nu als de beslissing van de casist verkeerd is uitgepakt; er pers bij is komen kijken; er vragen over worden gesteld in de volksvertegenwoordiging of door het hogere management? Hoe blijft de ‘bespreking achteraf’ dan ook nog netjes in het teken van ‘leren’ en ‘open dialoog’ staan? Op dit moment zie ik verkokering, bureaupolitiek en dialogen tussen doven (specialismen) op allerlei plekken in het openbaar bestuur nog welig tieren.

Prof. Paul ’t Hart

Een zeer leesbaar boek met een interessante analyse. Een overtuigend verhaal, met veel plezier gelezen. […] Al zie ik ook nog een groot aantal organisaties waarin de bureaucratie eerder lijkt toe te nemen en de discretionaire ruimte afneemt. Ik ben er nog niet van overtuigd dat de casusorganisatie algemeen geldig is.

Prof. Michiel de Vries

Elders in de wereld worden kenmerken, die wij snel afdoen als iets van de vorige eeuw, nog als zeer nastrevenswaardig gezien. Er zijn veel landen die juist hunkeren naar bureaucratische waarden. Een onversneden keuze voor de casusorganisatie kan ook misgaan en vervallen in grilligheid, onnavolgbaarheid of inconsistentie. […] Maar dit boek is een mooi project. Heel goed hoe een uitgebreide praktijkervaring wordt doorvertaald naar theoretische inzichten en bestuurskundige concepten. Hulde.

Prof. Mark van Twist

Please reload

bottom of page